< Enchiridium Lectio 12 >

> Inhaltsübersicht

(Konjunktive)

I: Alle Konjunktiv-Formen am Beispiel des Verbums dicere

Konjunktiv I (Konjunktiv Präsens): Stamm + A + Personalendung
Aktiv
dicam dicamus
dicas dicatis
dicat dicant

Passiv
dicar dicamur
dicaris dicamini
dicatur dicantur

Als Zeichen für den Konjunktiv I wird ein -a- zwischen Stamm und Endung eingefügt; nur die a-Konjugation hat als Zeichen ein -e (z.B.: iudicet). Der Konjunktiv I von esse lautet sim, sis, sit, simus, sitis, sint.

Konjunktiv II (Konjunktiv Imperfekt): Infinitiv Präsens + Personalendung
Aktiv
dicerem diceremus
diceres diceretis
diceret dicerent

Passiv
dicerer diceremur
dicereris diceremini
diceretur dicerentur

Konjunktiv III (Konjunktiv Perfekt)
Aktiv: Perfektstamm + eri + Personalendung
Aktiv
dixerim dixerimus
dixeris dixeritis
dixerit dixerint

Passiv: PPP + Konj. I von esse
Passiv
dictus sim dicti simus
dictus sis dicti sitis
dictus sit dicti sint

Konjunktiv IV (Konjunktiv Plusquamperfekt
Aktiv: Infinitiv Perfekt + Personalendung
Aktiv
dixissem dixissemus
dixisses dixissetis
dixisset dixissent

Passiv: PPP + Konj. II von esse
Passiv
dictus essem dicti essemus
dictus esses dicti essetis
dictus esset dicti essent

II: Syntax

a) Der Konjunktiv im Hauptsatz drückt einen Abstand zur Realität aus, also nicht dass etwas tatsächlich geschieht (Indikativ), sondern dass es geschehen soll oder kann.
Der Konjunktiv I im Hauptsatz gibt meist einen Wunsch oder Befehl wieder.

Beispiele zum Konjunktiv im Hauptsatz
Prosit ! (Ü)
Imprimatur ! Vertatur ! (vert.) (Ü)
Inserat ! Deleatur ! Referat ! Decernat ! (Ü)
Audiatur et altera pars. (Ü)
Caveat emptor. (Ü)
Fiat voluntas tua ! (Ü)
Fiat iustitia et pereat mundus. (Ü)
Id tibi exemplo sit! (Ü)
Sit venia verbo ! (Ü)
Habeas corpus. (Ü)
Mulier taceat in ecclesia ! (Ü)
Iudex bene iudicet ! (Ü)
Lex moneat, non doceat ! (Ü)
Lex iubeat, non disputet ! (Ü)
Lex bonos defendat, malos puniat ! (Ü)
Ne quis causa indicta damnetur ! (Ü)
Ne procedat iudex ex officio ! (Ü)
Ne eat iudex ultra petita partium ! (Ü)

Kondizionalsätze (Bedingungssätze)
Real Indikativ Si hoc dicis, mihi noces. (Ü)
Potential Konj. I Si hoc dicas, mihi noceas. (Ü)
Irreal (Ggw.) Konj. II Si hoc diceres, mihi noceres. (Ü)
Irreal (Vght.) Konj. IV Si hoc dixisses, mihi nocuisses. (Ü)

Die Konjunktive geben in fortlaufender Folge einen größer werdenden Abstand zur Realität wieder: Konj. I ist erfüllbar (potential) gedacht, d.h. das Eintreten der Bedingung wird für möglich gehalten; Konj. II gibt eine unerfüllbar gedachte Bedingung, irreale der Gegenwart wieder, Konj. IV eine unerfüllbar gedachte, irreale Bedingung der Vergangenheit. Der Konjunktiv im Kondizionalsatz wird auch im Deutschen mit dem Konjunktiv wiedergegeben.

Si illud facis, delinquis.
Si illud facias, delinquas.
Si illud faceres, delinqueres.
Si illud fecisses, deliquisses.

Si reum accuso, damnatur.
Si reum accusem, damnetur.
Si reum accusarem, damnaretur.
Si reum accusavissem, damnatus esset.

Si tacuisses, philosophus mansisses. (Ü)
Qui in utero est, perinde ac si in rebus humanis esset, custoditur. (Ü)
exceptio doli: Si in ea re nihil dolo malo Auli Agerii factum sit neque fiat, ... (Ü)

b) Der Konjunktiv im Nebensatz
Der Konjunktiv im Nebensatz wird (abgesehen von den Kondizionalsätzen; s.o.) im Deutschen meist mit dem Indikativ wiedergegeben. Beachten Sie das Zeitverhältnis: Konj. I und II sind gleichzeitig, Konj. III und IV vorzeitig.

1.) Indirekte Frage (eingeleitet mit Fragewort oder utrum oder an (ob)
Quae sit actio, quaero. (glz.) (Ü)
Videamus, quis hoc fecerit ! (vorz.) (Ü)
Iudex quaesivit, quis essem, quid fecissem, cur loco delicti fuissem (Ü) . ("quis es ? quid fecisti ? cur loco delicti fuisti ?" (Ü) )
Aliud est vendere, aliud emere, alius emptor, alius venditor, ita pretium aliud, aliud merx; at in permutationibus discerni non potest, uter emptor vel uter venditor sit. (Ü)

2.) ut-Sätze
ut + Indikativ = wie
Ut vixit, ita mortuus est. (Ü)
Ut Celsus dicit, ius est ars boni et aequi. (Ü)
ut + Konjunktiv = dass, damit, sodass
ne + Konjunktiv = dass nicht, damit nicht

Rogavi iudicem, ut mihi reum defendere liceret. (Ü)
Legum servi sumus, ut liberi esse possimus. (Ü)
Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur. (Ü)
Do, ut des. (Ü)
Do, ut facias. (Ü)
Facio, ut facias. (Ü)
Facio, ut des. (Ü)
Iudex quaeritur, ut fiat iustitia inter partes. (Ü)
Petivisti a nobis, ut tibi auxilio essemus. (Ü)
Petivisti a nobis, ne te adiuvare desineremus. (Ü)
Aequum est, ut is, qui participavit lucrum, participet et damnum. (Ü)
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat! (Ü)
Difficile est, ut unus homo duorum vicem sustineat. (Ü)
Servus fugitivus idcirco a nobis possideri videtur, ne ipse nos privet possessione. (Ü)
Non videtur possessionem (rei) adeptus (esse) is, qui (ita) nactus est, ut eam retinere non possit, quia multa accidere possunt, ut eam non capiamus. (Ü)

3.) cum-Sätze
cum + Indikativ = wenn, sooft, als
Cum testamentum profertur, omnes tacent. (Ü)
Iudex damnatur, cum nocens absolvitur. (Ü)

cum + Konjunktiv = als/nachdem, weil, obwohl, während

Cum mit Konjunktiv kennzeichnet einen logischen Zusammenhang. Der Sinn muss aus dem Zusammenhang erschlossen werden:
Cum hostes venirent, fugere temptavi. (Ü)
Cum hostes venirent, fugere non temptavi. (Ü)
Cum hoc (non) dixissem, damnatus sum. (Als / weil / obwohl ?) (Ü)

Übungssätze
Titium in ius vocavi, ut mihi eam rem, quam ei in usum dederam, redderet. (Ü)
Ne iudici verum dicerem, fugere temptavi. (Ü)
Iudex cavit, ne reus fugeret. (Ü)
Praetores constituerunt, ut eius esset commodum, cuius esset periculum. (Ü)
Bona fides exigit, ut, quod convenit, fiat. (Ü)
Si me accusares, in te culpam transferrem. (Ü)
Lege Valeria cautum est, ut, qui tribunis plebis nocuisset, eius caput Iovi sacrum esset. Eadem lege cautum est, ut, quod plebs iussisset, populum teneret. (Ü)
Legibus Liciniis Sextiis cautum est (anno 367 a.Chr.n.), ut alter consul ex patriciis, alter ex plebe crearetur. (Ü) (Ü)
Lege Aquilia cautum est, ut is, qui damnum iniuria dedisset, puniretur. (Ü)
Numquam nuda traditio transfert dominium, sed ita (transfert), si venditio aut aliqua iusta causa praecesserit, propter quam traditio sequeretur. (Ü)
Leges breves sint, quo (= ut) facilius teneantur. (Ü)
Fiat iustitia, ne pereat mundus. (Ü)
Cum lex Hortensia lata esset, cautum est, ut plebiscita universum populum tenerent. (Ü)
Servus usucapere non potest: nam cum possideatur, possidere non videtur. (Ü)

4.) licet / quamvis / etsi (wenn auch)
Licet (quamvis) alius possideat, ipse dominus huius domus sum. (Ü)

Wortschatzerweiterung
Erklären Sie folgende Wörter und bestimmen Sie das zugrundeliegende Wort:
Akquisition, cogitatio, derelictio, Diskretion, Distinktion, heredis institutio, Kaution, Kognition, Konstitution, Konvention, Konvokation, Lektion, maison (= mansio), Negation, Partizipation, Passion, probatio, Prohibition, question (< quaesitio), Relation, Tradition, translation, Version
Monitor, precessor
contractus aequitas, gravitas, humanitas, Mobilität;
exceptio rei venditae et traditae;
relata refero