< Enchiridium Lectio 3 >

> Inhaltsübersicht, Übungen

(KONSONANTISCHE DEKLINATIONEN)

Die konsonantische Deklination maskulin und feminin
Beispiel: lex, legis f. - Gesetz (der Stamm ist immer am Genetiv erkennbar: leg-is - Stamm + Endung)

  Singular Plural
Nominativ lex leges
Genetiv legis legum
Dativ legi legibus
Akkusativ legem leges
Ablativ lege legibus

Die konsonantische Deklination des Neutrum
Beispiel: ius, iuris n. - Recht

  Singular Plural
Nominativ ius iura
Genetiv iuris iurum
Dativ iuri iuribus
Akkusativ ius iura
Ablativ iure iuribus

Ebenso alle Wörter auf -men, -minis n., z.B.: crimen, criminis - Vorwurf
Im neutrum sind Nom. und Akk. immer gleich; der Plural endet auf -a (vgl. delictum, -i n.)

Musterwörter der konsonantischen Deklinationen

lex, legis f.
lex Aquilia (Ü)
lex publica (Ü)
lege artis (Ü)
lege agere (Ü)
fraus, fraudis f.
pia fraus (Ü)
fraus legis (Ü)
mos, moris m.
boni mores (Ü)
o tempora, o mores ! (Ü)
mos maiorum (maiores - Vorfahren) (Ü)
contra bonos mores (Ü)
actor, actoris m.
actor causae (Ü)
actio, actionis f.
actio utilis (Ü)
legis actio (Ü)
actio furti (Ü)
actio iniuriarum (Ü)
ius, iuris n.
ius civile (Ü)
ius naturale (Ü)
ius privatum (Ü)
ius publicum (Ü)
ius Romanum (Ü)
corpus, corporis n.
corpus delicti (Ü)
corpora delicti (Ü)
corpus iuris civilis (Ü)
corpore et animo (Ü)

Kombination verschiedener Deklinationen
Fall Singular Plural
Nominativ lex bona leges bonae
Genetiv legis bonae legum bonarum
Dativ legi bonae legibus bonis
Akkusativ legem bonam leges bonas
Ablativ lege bona legibus bonis

Das Adjektiv wird mit dem Substantiv in Zahl, Fall und Geschlecht übereingestimmt (Kongruenz)! Wenn Adjektiv und Substantiv verschiedenen Deklinationen angehören, sind die Endungen meist nicht identisch.

1) Deklinieren Sie: ius privatum (L), actor bonus (L), honor magnus (L), pia fraus (L), homo liber (L), crimen publicum (L), actor publicus (L)

2) Stimmen Sie das Adjektiv bonus mit folgenden Wörtern überein:
servo, legi, causas, iura, moribus, iudicis, vir, cives

3) Bei welcher dieser Formen kann es sich um einen Genetiv (Sg./Pl.) handeln ?
temporis, animo, causas, servorum, legum, delictum, moris, armis, dominis, actori, plebis, crimina, iniuriae, filium, corpori, patri, filii, morti

Wie die Substantive werden auch die Adjektive der konsonantischen Deklination (mit geringfügigen Abweichungen; s. Lectio 8) abgewandelt.
omnis (m.f.), omne (n.), Gen.: omnis - ganz, alle
naturalis, -e - natürlich
civilis, -e - bürgerlich
utilis, -e - nützlich

Übungssätze
Iudex iudicat. / Iudex ius dicit.// Iudices iudicant. / Iudices ius dicunt. (Ü)
Minima non curat praetor. (Ü)
Praetor actionem utilem dedit. (Ü)
Silent leges inter arma. (Ü)
Contra periculum naturalis ratio permittit se defendere. (Ü)
Furiosi voluntas nulla est. (Ü)
Legibus obligamur. (Ü)
Imperatores Romani multa bella gerebant. (Ü)
Imperatori bono plebs honores magnos tribuit. (Ü)
Cives iniuria vexabantur. (Ü)
Damnum corpore corpori datur. (Ü)
Omnes homines legibus et moribus reguntur. (Ü)
Princeps legibus solutus est. (Ü)
Mandatum morte solvitur. (Ü)
Crimina morte exstinguuntur. (Ü)
Delicta patris liberis non nocent. (Ü)
Nec filii culpa patri nec patris culpa filio imputari debet. (Ü)
Nec filiis culpa patrum nec patribus culpa filiorum imputari debet. (Ü)

Wortschatzerweiterung
Was bedeuten die lateinischen Adjektive corporalis, criminalis, legalis, mortalis, moralis, principalis ? Won welchem Wort sind sie abgeleitet ? Was bedeuten die Wörter amikal, Filiale, kausal, lokal, minimal, Pönale, rational, temporal ?
Im Französischen wurde -alis zu -ell; daher: kriminell, rationell, Naturell ...